ضرورت تغییر رویکردهای فعلی نسبت به گردشگری در کوهستان - وبلاگ تورهای استانبول

به گزارش وبلاگ تورهای استانبول، امروز 11 دسامبر، روز جهانی کوهستان است؛ کوهستانی که اهمیت زیادی در زندگی انسان دارد. یک متخصص کوهستان تنوع زیستی بالای گیاهی و جانوری و وجود منابع آبی را از جمله ویژگی های آن برشمرد و بر ضرورت تغییر رویکردهای فعلی نسبت به گردشگری در کوهستان تاکید نمود.

دکتر بابک داریوش در گفت و گو با وبلاگ تورهای استانبول ضمن اشاره به اینکه کوه ها دارای اهمیت بسیاری برای انسان هستند و این اهمیت سبب شده تا 11 دسامبر به عنوان روز دنیای کوهستان نامگذاری گردد، اظهار کرد: کوه ها منابع آبی هستند که خود سبب بارش برف و باران، تقویت آب های زیرزمینی و تشکیل رودها می شوند همچنین کوه ها را برج های آب شیرین دنیا می نامند.

وی در ادامه ضمن اشاره به سایر خدمات کوهستان برای انسان توضیح داد: به طور کلی کوهستان دارای اهمیت آب و هوایی است و در مجاورت خود خرد اقلیم را تشکیل می دهد و سبب می گردد که آب و هوای مناطق کوهستانی و دامنه های آن مطلوب تر از سایر نقاط باشد همچنین فشردگی منطقه آب و هوایی در بخش های کوچک، تنوع توپوگرافی و انزوای زیستگاه سبب می گردد تا محیط های کوهستانی دارای تنوع زیستی گیاهی و جانوری بالایی باشند.

این عضو هیات علمی و رئیس موسسه تحقیقاتی شیخ بهایی با بیان اینکه محدودیت های محیط کوهستانی سبب شده تا کوه ها خاستگاه فرهنگ و تنوع فرهنگی باشند، گفت: جالب ترین نمونه آن کشور گینه نو است که در مساحتی به نسبت کم، حدود 1000 زبان مختلف تکلم می گردد همچنین ویژگی های مناطق کوهستانی مانند ارتفاع و چین و شکن های زیاد سبب شده تا کوه همواره اهمیت و کارکرد دفاع و پناه را برای انسان ها داشته باشد.

به گفته داریوش کوه ها همواره منبع اقتصاد و معیشت انسان ها و از سویی منبع سوخت های زیست توده مانند چوب و سایر اشکال انرژی های تجدیدپذیر هستند همچنین خاک آبرفتی کوه امکان کشاورزی را فراهم می نماید و منابع بزرگ مراتع نیز امکان دامداری را مهیا نموده است. کسب درآمد به وسیله گردشگری نیز از کارنمودهای نوین کوه است.

این متخصص منظرکوهستان با اشاره به اینکه این کارنمودها و اهمیت های کوه برای انسان سبب شده تا در گذر زمان روابط عینی و ذهنی مختلفی میان انسان و کوه شکل گیرد، اظهار کرد: از جمله این روابط می توان به رابطه دیداری (بصری) اشاره نمود. کوه به دلیل چین و شکن ها و ارتفاع آن خط افق را می شکند، دره هایی ایجاد و مناظر زیبایی خلق می نماید.

وی ادامه داد: دیدن کوه الهام بخش است و به سرعت معانی ذهنی و روابطی همچون رابطه هویتی و رابطه نمادین را پدید می آورد. براین اساس مجاورت انسان و سکونتگاه ها در بستر کوهستان سبب هویت بخشی به انسان و محیط های شهری و روستایی می گردد همچنین کوه ها به دلیل عظمت و ناشناختگی دارای صندلی نمادین در ذهن انسان ها هستند. به عنوان مثال کوه همواره رمز استقامت، بلندی، تعالی و صندلی قدرت و قداست بوده است. رابطه دیگر انسان و کوه رابطه مذهبی و آیینی است. چنانچه در ایران طی ادوار مختلف تاریخی، کوه دارای تقدس ویژه ای بوده و هم در دوره مهرپرستی، هم دوره زرتشتی و هم در دوره اسلامی این مسئله روشن است.

این متخصص منظرکوهستان در ادامه با اشاره به اینکه رابطه دیگر میان انسان و کوه که قدمت کمتری دارد، رابطه تفرجی و ورزشی است، توضیح داد: با تمام این ها کوه در ایران به لحاظ جغرافیای خاص آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. در ایران کوه یک اصل است و اگر کوه نبود، آب و جنگل نیز نبود و فلات ایران این گونه شکل نمی گرفت همچنین تمام عوامل طبیعی مساعد برای زندگی از برکت کوه هایی است که در ایران وجود دارند چراکه ایران در عرض های جغرافیایی و تحت تاثیر نامطلوب هوای پرفشار جنب حاره ای (کمربند بیابانی و خشک) واقع شده است و اگر این رشته کوه ها در کشور ما نبودند سراسر ایران مانند کشورهایی همچون امارات متحده عربی، کویت و بخش اعظم عربستان و صحرای آفریقا می شد.

به گفته داریوش از این رو کارنمودها و اهمیت ویژه کوه برای ایرانیان منجر به روابطی عمیق عینی و ذهنی میان مردم و کوه شده است و برای ایرانیان کوه عنصری چند وجهی و دارای ابعاد مختلف است.

این عضو هیات علمی و رئیس موسسه تحقیقاتی شیخ بهایی با اشاره به رابطه انسان و گردشگری کوهستان گفت: رابطه تفرجی از گذشته دور میان ایرانی ها و کوه وجود داشته است و ایرانیان از دیرباز برای بهره مند شدن از هوای فرح بخش و تماشای گل و گیاه و شنیدن نوای دلکش آب به کوه می رفتند ولی نگاه به گردشگری کوهستان مرتبط با اهمیت مالی آن است که در گذشته مطرح نبود.

وی با بیان اینکه درباره موضوع گردشگری و حضور در کوهستان مساله مهم آن است که برای درک کامل از محیط و برقراری رابطه بهتر با آن شناخت جامع تری از محیط احتیاج است، اظهار کرد: هر چه شناخت از محیط بیشتر باشد درک ما از آن بیشتر خواهد شد. شناختی جامع و چند بعدی از کوه سبب ارتباط بهتر گردشگران و محیط می گردد و علاوه بر این احساس بهتر و ادراک بیشتر گردشگران از محیط، احساس تعلق بیشتر و آسیب کمتر به کوهستان را به دنبال دارد.

این متخصص منظر کوهستان اضافه کرد: از این رو با وجود تمام کارنمودها و معنای کوه برای ایرانیان، احتیاج به شناختی کل نگر است. برای مثال اگر تهرانی هایی که برای گردشگری به کوه های شمال تهران می فرایند، بدانند که علت به وجود آمدن و استقرار شهرشان همین کوه ها بوده است و این کوه ها دارای چه تاریخ و داستان هایی هستند، نحوه ارتباط شان با کوه متفاوت خواهد بود.

داریوش در ادامه با اشاره به اینکه روینمودهای متنوعی به گردشگری کوهستان در ایران وجود دارد، توضیح داد: برای مثال رویکرد نظام برنامه ریزی به گردشگری کوهستان بیشترین فراوانی را در این حوزه دارد و این رویکرد برنامه ریزی نامناسب را دلیلی بر ناکامی و عدم استفاده از ظرفیت ویژه کوهستان در صنعت گردشگری می داند.

وی در ادامه گفت: رویکرد دیگر به کوهستان اقتصاد گردشگری کوهستان است. به دلیل اهمیت مالی این موضوع این رویکرد سایر جنبه های آن را تحت الشعاع قرار می دهد و گردشگری کوهستان را راهی مهم برای توسعه مالی مناطق کوهستانی می داند. رویکرد توسعه پایدار در گردشگری کوهستان ازجمله روینمودهای دیگری است که توسعه مالی گردشگری کوهستان را ضمن توجه به حفظ و استفاده بهینه از منابع و محیط زیست در نظر می گیرد.

صاحب کرسی ترویجی نظریه پردازی هوش محیط زیستی ضمن اشاره به رویکرد ورزشی به گردشگری کوهستان توضیح داد: این رویکرد ورزش را در این موضوع دارای اهمیت زیاد می بیند و بر توسعه ورزش کوهنوردی تاکید دارد. رویکرد توجه به توسعه مشارکت و منفعت عمومی نیز رونق مالی ناشی از گردشگری کوهستان را زمینه ای در راه دستیابی به عدالت اجتماعی می داند.

داریوش در بخش دیگری از صحبت های خود با تاکید بر اینکه تداوم صدمات به کوه عمدتا ناشی از بی توجهی گردشگران به محیط زیست کوهستان یا هجوم مردم به کوهستان ها در تعطیلات است که اعتراض شدید فعالان محیط زیستی در رسانه ها را به دنبال داشته است، گفت: روینمودهای فعلی به گردشگری کوهستان در ایران احتیاجمند تغییر است. امروزه رویکردی کل نگر به نام رویکرد منظرین در رابطه میان انسان، طبیعت و محیط مطرح است که در آن طبیعت، به عنوان یک چشم انداز صرف یا یک عنصر اکولوژیک صرفا کالبدی تلقی نمی گردد.

وی اضافه کرد: هر چند که مفهوم منظر از غرب آمده است اما آنالیز ها نشان می دهد که نگاه ایرانیان در گذشته به طبیعت نگاهی چند معنایی بوده است بنابراین این مفهوم می تواند در آنالیز رابطه انسان و طبیعت در ایران موثر باشد. برای مثال معنای کوه دماوند یا البرز برای ایرانیان بسیار متفاوت از معنایی است که غیر ایرانی ها در مواجهه با این کوه ها دارند.

به گفته این متخصص کوهستان ایرانیانی که در قلمروی فرهنگی کوه ها زندگی نموده اند بر اساس اشعار، داستان ها، اسطوره ها، ضرب المثل ها و نقاشی ها ذهنیتی مشترک از این کوه ها دارند؛ ذهنیتی چند معنایی که فقط مربوط به این افراد است.

داریوش با اشاره به انگیزه کوه رفتن مردم توضیح داد: در واقع می توان گفت مردم از شهرها به سمت کوه فرار می نمایند و این هجوم مردم به کوه اتفاق خوبی نیست چراکه گردشگری در کوه از برنامه های روزانه ایرانیان نیست و بسیاری از کسانی که به کوه می فرایند کوه را به درستی نمی شناسند. کوه ترکیبی از عینیت و ذهنیت است ولی ما در حال حاضر صرفا به عینیت آن توجه داریم.

وی در انتها تاکید نمود: شناخت درست کوه به ما این امکان را می دهد تا از حضور در کوهستان احساسات بیشتری به دست آوریم، در کوه هویت پیدا کنیم و درنتیجه ادراک مان نسبت به خودمان و محیط کوهستان رنگ و بوی دیگری پیدا کند بنابراین بر اساس تعریف منظرین کوه، به نظر می رسد کوه را به صورت یک کل ندیدن سبب شده تا تعاریف و روینمودهای گردشگری کوهستان کامل نباشد.